Nhà lao An Nam ở Guyane - Kỳ 9 và 10
 

Một kiếp thề ghi với nước non



TT - Trong cuốn Đông Kinh nghĩa thục, học giả Nguyễn Hiến Lê viết một đoạn ngắn nhưng có khả năng gây xúc động mạnh về ông Nguyễn Quang Diêu: "Người nghe nói có phong trào Đông Du thì hăm hở xuất dương, tới Hương Cảng bị Pháp bắt rồi đày đi Guyane ở Nam Mỹ

Sau cụ Diêu trốn thoát, về Trung Hoa, rồi cả gan dám về ngay Cao Lãnh, tổ chức một đảng cách mạng. Việc thất bại, phải trốn lên dạy học ở một miền giáp ranh Miên - Việt. Về sức vùng vẫy và tính mạo hiểm của cụ, ít ai bì kịp". Lần theo lịch sử, ông Diêu quả là người như thế.


Chí tang bồng

Ông Nguyễn Quang Diêu sinh năm 1880 trong một gia đình khá giả lại có truyền thống Nho học ở Cao Lãnh (Đồng Tháp). Năm 6 tuổi, ông học vỡ lòng chữ Nho. Năm 10 tuổi học chữ quốc ngữ. Cụ thân sinh và các thầy dạy đều là người yêu nước. Được tiếp xúc với những người có chí khí, thương nòi yêu nước, ông Diêu sớm thấm thía được nỗi nhục mất nước của cả dân tộc, sớm mang lấy mộng dời non lấp bể vào mình. Ông ngày đêm đèn sách, nhưng cũng nhận ra việc theo đòi từ chương sẽ không cứu được nước. Tính tình sôi nổi và có phần nóng nảy, cậu Năm Diêu để tâm theo dõi thời cuộc để tìm một con đường mới.

Vừa khi ấy, phong trào Đông Du lan đến miền Nam.

Nguyễn Quang Diêu lập tức thâm nhiễm những tư tưởng và chủ trương của Đông Du, Đông Kinh nghĩa thục, và ngay lập tức đứng vào hàng ngũ những người đi tiên phong trên đường đấu tranh cứu nước. Có tài hùng biện và giao du rộng, việc đầu tiên của Năm Diêu là tham gia cùng với Nguyễn Thần Hiến vận động tài lực, vật lực ủng hộ phong trào Đông Du. Được nhiều người hưởng ứng, Năm Diêu càng hăng hái. Các buổi nhóm họp bí mật trong các đình chùa, các buổi vận động trong các cửa tiệm, các chợ không thỏa chí ông nữa, ông muốn xuất ngoại. Thân phụ đã đồng ý nhưng các đồng chí muốn giữ ông lại để thúc đẩy phong trào tại địa phương, ông sốt ruột thổ lộ trong một bài thơ tự thuật: Tuổi tác đã vừa ba chục chẵn/Công danh chưa có ít nhiều khi/Rừng cao yến đỗ nương nhờ chô/Gió thuận hồng mong gặp gỡ khi/Xem khắp thế tình rồi nghĩ nghị/ Muốn noi thánh trước cưỡi bè đi.

Cơ hội đến vào đầu năm 1913, Cường Để, một hậu duệ của hoàng tử Cảnh, về Nam bộ tìm cách khơi cho phong trào bùng nổ. Tài liệu của Nguyễn Văn Hầu tìm được cho biết: "Cuối tháng năm, sau khi giáp mặt cụ Cường Để tại một địa điểm bí mật ở Long Xuyên, một nhóm cán bộ trong đó có Nguyễn Quang Diêu, Đinh Hữu Thuật chỉ định ngay một phái đoàn sang Trung Hoa với mục đích lãnh "chỉ lệ tín phiếu", mua vũ khí, đưa thêm học sinh đi du học và tìm gặp cụ Nguyễn Thần Hiến. Phái đoàn khởi hành trong tháng ấy, gồm mười người lớn và hai thiếu niên. Nguyễn Quang Diêu được cử làm lãnh đạo". Luôn bị lính kín Tây theo dõi sát sao, không thể về từ biệt gia đình, Năm Diêu tìm cách gửi về cho vợ mấy vần thơ mang tâm nguyện: Trăm năm ngồi đứng trong trời đất/Một kiếp thề ghi với nước non/Ai ôi hãy nếm mùi ly biệt/Có nếm ra rồi mới biết ngon.

Đến Hong Kong, cả đoàn dành mấy ngày cho việc bàn định quốc sự với Nguyễn Thần Hiến và Huỳnh Hưng. Mấy ngày sau mua được một ít tạc đạn, đoàn người dự định chia làm hai: một tốp đi Hàng Châu để hội kiến các lãnh tụ cách mạng, một tốp chờ tàu để mang tạc đạn và tín phiếu về Sài Gòn. Chưa kịp lên đường thì cảnh sát Anh bao vây nhà Huỳnh Hưng, tất cả bị bắt.

Tìm phương về nước



Ra tòa của Anh ở Hong Kong, bị trục xuất, áp giải về nhà lao Hỏa Lò ở Hà Nội. Năm 1913, khởi nghĩa Yên Thế kết thúc, Pháp tăng cường đàn áp, bắt bớ, Hỏa Lò chật những người yêu nước. Năm 1914, cùng với các đồng chí, Nguyễn Quang Diêu bị kết án 10 năm khổ sai và bị đày đi Guyane. Qua muôn trùng sóng gió, đặt chân lên xứ sở xa lạ, ông cảm tác thành thơ: Bể rộng mênh mông dòng nước biển/Nội bằng mờ mịt mạn rừng xanh/Dã man thảm hại cho người đo/Tân khổ nài bao cái lũ mình.

Những ngày tháng dài nhọc nhằn, thỉnh thoảng niềm hi vọng lại lóe sáng lên cùng những tin tức bạn tù nghe ngóng được mang về. Nhưng vận hội chưa tới, những tin tức lạc quan ấy mau chóng vỡ tan như bong bóng. Cố quốc vẫn cứ mù xa mà lòng yêu nước trong các bậc chí sĩ ngày một thêm cháy bỏng. Mọi người bàn nhau tìm cách vượt ngục.

Trong nhóm có Lý Liễu thông minh, tháo vát, lại biết tiếng Anh, tiếng Pháp nên được cai tù vị nể cho đi lại tự do, làm nhiệm vụ quản lý nhà lao An Nam. Ông nhân đó tranh thủ sự ủng hộ, giúp đỡ của một số kiều dân người Hoa, tổ chức những cuộc vượt ngục đơn lẻ vài người một bằng cách gửi bạn tù xuống thuyền đánh cá của thổ dân, giong buồm sang đảo Trinidad. Nguyễn Quang Diêu hăng hái làm người tiên phong đi chuyến đầu tiên.

Lần lượt từng người một đến đảo và tìm kế sinh nhai dưới vỏ bọc người Hoa, cuộc sống dần ổn định. Lý Liễu còn lấy được vợ Anh và sinh được hai con. Tình hình cách mạng ở VN vẫn cứ mãi im hơi lặng tiếng, mọi người họp nhau lại, Năm Diêu đưa ý kiến: "Chúng ta vượt ngục sang đây, nay thể chất được sung túc mà tâm hồn thì quằn quại khổ đau không hơn gì ở Guyane, phỏng có ích gì. Tôi đề nghị anh em tìm phương về nước".

Nói là làm, Nguyễn Quang Diêu lại là người ra đi đầu tiên. Năm 1920, ông đáp tàu vượt qua hai đại dương mênh mông về tới Trung Quốc, gia nhập ngay các nhóm đấu tranh yêu nước. Năm 1927, ông bí mật về nước, tiếp tục gây dựng cơ sở, sáng tác thơ văn ái quốc, mở trường học khai thông dân trí...

Ông được người dân, nhân sĩ địa phương kính phục và hết lòng che chở, bảo bọc. Những hoạt động chính trị và thơ văn yêu nước của Nguyễn Quang Diêu trong 10 năm hoạt động bí mật ở Nam bộ đã trở thành những pho sách để đời. Nhà cách mạng Duy Tân - Đông Du qua đời ngày 15-5 năm Bính Tý (1936), chưa kịp nhìn thấy những ngày rực rỡ của lịch sử VN. Câu thơ ông khóc Nguyễn Thần Hiến trong lao tù năm nào nay vận vào chính mình: Chín suối có thiêng hồn tổ quốc/Trăm năm còn tạc gánh tang bồng.

NGUYỄN ĐÌNH ĐẦU

-------------------------------------

http://www.tuoitre.com.vn/Tianyon/In...2&ChannelID=89

Nghĩa quân Đề Thám đi đày ở Guyane



TT - Đầu năm 1913, nghĩa quân Đề Thám bị bắt giam chật cứng Hỏa Lò Hà Nội. Đó là lúc lãnh tụ Hoàng Hoa Thám - mệnh danh Đề Thám - vừa bị tay sai thực dân Pháp ám hại hèn hạ trong rừng Yên Thế thuộc tỉnh Bắc Giang đương thời.


Trong hơn một phần tư thế kỷ kháng chiến trường kỳ, Đề Thám đã lãnh đạo nghĩa quân, chỉ huy đánh Pháp nhiều trận ác liệt, tiêu biểu là các trận ở thung lũng Hố Chuối (12-1890) và Đồng Hom (2-1892). Pháp phải hai lần giảng hòa với Đề Thám vào năm 1894 và 1897.

Những năm 1898-1908, Đề Thám xây dựng Phồn Xương thành căn cứ kháng chiến vững mạnh. Đồng thời Đề Thám bí mật liên hệ với các lực lượng yêu nước ở ngoài Phồn Xương. Nhiều sĩ phu như Phan Bội Châu, Phan Chu Trinh, Phạm Văn Ngôn, Lê Văn Huân, Nguyễn Đình Kiên... đã hội kiến với Đề Thám và tìm cách phối hợp hành động.



Đầu năm 1909, Pháp mở cuộc tấn công qui mô lớn nhằm tiêu diệt nghĩa quân, vì Pháp căm phẫn nghĩa quân Đề Thám đã liều về Hà Nội đánh thuốc độc quân nhân Pháp và mưu tính chiếm cứ thủ phủ thực dân. Đề Thám vừa tổ chức đánh trả, vừa phải rút lui khỏi Yên Thế, di chuyển lên Thái Nguyên, Tam Đảo. Lực lượng nghĩa quân suy giảm dần và tới cuối năm 1909 thì tan rã. Đề Thám phải sống ẩn náu trong rừng Yên Thế, rồi bị tay sai của Pháp sát hại ngày 10-2-1913.

Từ 1909-1913, Pháp bắt bớ được nhiều nghĩa quân, kể cả cán bộ chỉ huy và thành viên gia đình Đề Thám. Pháp không phân biệt tù binh hay hàng binh mà đem nhốt chung vào nhà pha Hà Nội, rồi đưa ra xử cho có hình thức pháp lý và đưa sang đày tại Guyane.

Nhiều sách báo đã nghiên cứu về cuộc khởi nghĩa Đề Thám với những thông tin và hình ảnh khá phong phú. Tuy nhiên, còn cần thêm những thông tin để biết rõ thân phận các nghĩa quân bị lưu đày ở Guyane rồi một phần trở về đời sống thường nhật ra sao.

NGUYỄN ĐÌNH ĐẦU


Những tấm ảnh này do ông Nguyễn Tấn Lộc, một người Việt sống tại Pháp, sưu tầm. Ông Lộc là người sưu tầm nhiều bức ảnh về quê hương, đất nước VN. Đặc biệt, mảng sưu tầm những bức ảnh về VN giai đoạn cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20 của ông rất có giá trị.

Cuộc "về nguồn" độc đáo

TT - Qua loạt bài "Nhà lao An Nam ở Guyane" (khởi đăng trên Tuổi Trẻ từ 25-4), Tuổi Trẻ đã giúp chúng tôi nhìn lại chính mình. Nghĩa khí của ông cha chúng ta, những bậc trượng phu tay không tấc sắt, vẫn xông pha cùng trời cuối đất, quả đã làm nhiều cháu chắt phải nhìn lại mình.

Họ đấu tranh chống ngoại xâm khi mọi thứ xung quanh đều là khó khăn và gian nan, trên hết chỉ là lòng yêu nước thương nòi. Nhiều người trong số họ đã mãi ra đi không có ngày trở về, cả xương cốt cũng bỏ lại xứ người. Những vị tiền bối đã ở thế giới bên kia hẳn sẽ siêu thoát khi biết được câu chuyện cảm động hôm nay, khi chúng ta đang nghĩ về họ và đang muốn làm một điều gì đó để tri ân họ.

Chúng tôi muốn nói đến một phần trách nhiệm của những người viết sử và dạy sử, thậm chí cả cách học "vẹt" theo lối mòn một chiều trước nay. Lịch sử là khám phá và chứng minh sự thật, sau đó bổ sung những gì đã được kiểm nghiệm tinh lọc. Nhưng qua bao lần thay đổi sách giáo khoa, hầu hết học sinh VN vẫn chỉ biết rằng những cuộc khởi nghĩa đầu thế kỷ 20 chống thực dân Pháp đều bị dìm trong biển máu, nhiều nghĩa quân, chí sĩ yêu nước bị giặc bắt lưu đày đi đảo xa. Lưu đày ở đâu? Họ đã sống và đấu tranh thế nào? Tôi đã hỏi rất nhiều học sinh, sinh viên - hầu như tuyệt đối không ai biết đến địa danh Guyane, nơi có nhà lao An Nam hà khắc!

Có thể nói là một trang bi thương của lịch sử cha ông đã bị lãng quên đây đó vừa được khơi dậy một phần nào qua loạt bài trên Tuổi Trẻ, điều này nêu bật lên một ý nghĩa là chúng ta cần phải "tôn tạo" và "trùng tu" thật công phu và kịp thời trang sử đó như thế nào. Trong thời đại công nghiệp, không có gì khai hóa lớp trẻ lớn hơn những chuyến về nguồn từ tâm linh nhân bản, và lần này lại là cuộc về nguồn đặc biệt từ hơn nửa vòng trái đất.

Chúng ta vẫn đang tiếp tục tìm hiểu chính mình, chính những kỳ tích của dân tộc Việt, trong đó có cả những thất bại cay đắng lẫn vinh quang chói lọi. Càng hiểu thêm sự mất mát, sự hi sinh không màng lợi danh, sự dấn thân bất chấp cái chết của thế hệ xưa trong thời kỳ đen tối nhất của dân tộc..., lớp trẻ sẽ càng thấm thía giá trị của cuộc sống thịnh vượng, hòa bình. Hẳn nhiên, đây chỉ là một góc của lịch sử đang được khai phá như báu vật trong truyền thống để nâng niu gìn giữ, để làm tròn đạo nghĩa với tiền nhân. Bởi mai kia có thể sẽ còn những phát hiện khác.

Từ loạt bài "Nhà lao An Nam ở Guyane", những cánh rừng già thâm u xa xôi mang trong lòng nó một phần sử Việt đã được làm sống lại như mới hôm qua. Là người VN, chúng ta tự hào bao nhiêu thì càng có phần xót xa bấy nhiêu. Song, vẫn chưa muộn, khi chúng ta đồng lòng hướng về những vong hồn lẫm liệt ấy bằng hành động thiết thực. Tôi nghĩ đây là một dịp tốt cho nhiều người trẻ VN có thể chứng kiến trực tiếp huyền thoại của ông cha ta. Nên chăng, muốn trọn vẹn hơn trong việc tìm hiểu, sưu tầm và qui tập tất cả những di sản liên quan đến nhà lao độc đáo này, Tuổi Trẻ rất cần sự góp sức của cộng đồng người Việt trên khắp thế giới.

Tôi cũng đồng ý với các ý kiến đề xuất trước đây về bia tưởng niệm, tìm đưa thi thể những chiến sĩ ái quốc năm xưa về nước... Và nếu được, tôi hi vọng một ngày không xa, Tuổi Trẻ sẽ kết hợp các công ty du lịch đưa khách VN đến thăm viếng di tích Guyane bằng những tour đặc biệt.

PHONG THỊNH (TP.HCM)

http://www.tuoitre.com.vn/Tianyon/In...4&ChannelID=89